Ο Άη Γιάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής

Σήμερα 24 Ιουνίου γιορτάζεται το Γενέθλιο του Ιωάννη του Προδρόμου και Βαπτιστή. Ο Άι-Γιάννης αυτός λέγεται και Ριζικάρης, αφού η παράδοση λέει πως φέρνει τύχη.  Αποκαλείται και Ριγανάς, επειδή την ημέρα αυτή έβγαιναν και μάζευαν ρίγανη, η οποία έπρεπε να συλλεχθεί πρωί πρωί, πριν από την ανατολή του ηλίου, αφού πίστευαν, ότι έτσι είχε μαγική δύναμη.

Η γιορτή του Αϊ Γιάννη  συνοδεύεται και από το παραδοσιακό έθιμο με το πέρασμα πάνω από τις φωτιές στις οποίες καίνε τα Πρωτομαγιάτικα στεφάνια.

Τα άλματα πάνω από τη φωτιά εξορκίζουν τα κακά πνεύματα, ενώ μια άλλη παράδοση θέλει να αποκαλύπτεται στις ανύπαντρες ο μέλλοντας σύζυγος τους. Η φωτιά φέρνει κάθαρση και όσοι πηδάνε απαλλάσσονται από το κακό.

Λέγεται ακόμη και Κλήδονας αφού συνοδεύεται και από τον Κλήδονα, ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Στην εποχή του Ομήρου, χρησιμοποιούσαν τη μαγεία του Κλήδονα για να μαντέψουν τα μελλούμενα. Η αρχαία «κληδών» ήταν ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων – πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.

Σήμερα το έθιμο αυτό το συναντάμε σε πολλά μέρη της Ελλάδας στις 23 και 24 Ιουνίου, που συμπίπτει με το θερινό ηλιοστάσιο. Με τα χρόνια ο Κλήδονας χάνει το χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίζεται στους ερωτικούς χρησμούς που αποκαλύπτουν στις ανύπαντρες κοπέλες την ταυτότητα του συζύγου τους ή και το μέλλον τους. Η θεά Κληδών αποσύρεται σιωπηλά και δίνει τη θέση της στον Αϊ Γιάννη, του οποίου τη χάρη επικαλείται ο λαός.

Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού (23/6), οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα σπίτι και κάποια φέρνει από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό» σε πήλινο δοχείο. Σε αυτό κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο (κόσμημα, κλειδί κ.α.), το λεγόμενο ριζικάρι. Στη συνέχεια το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι («κλειδώνεται») και τοποθετείται σε ανοιχτό χώρο όπου  παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων.  

Ανήμερα του Αϊ-Γιαννού, αλλά πριν βγει ο ήλιος -ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει το αγγείο μέσα στο σπίτι όπου είναι συγκεντρωμένοι όλοι όσοι το επιθυμούν.

Εκεί η κοπέλα αυτή ανασύρει από το αγγείο ένα-ένα τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας και μια άλλη, απαγγέλει τυχαία  δίστιχα, ενώ δεν ξέρει σε ποιαν ανήκει το κάθε ριζικάρι.

Στιχάκια για τον Κλήδονα

Έφτασε η ώρα κι η στιγμή κι ο κλήδονας ανοίγει,                                              

και καθενός το ριζικό στα φανερά ξανοίγει.         

Άγγελος είσαι, μάτια μου, κι αγγελικά βαδίζεις,                                                

σα θέλεις παίρνεις τις ψυχές, σα θέλεις, τις χαρίζεις.

Σαν μάθει ο σκύλος γράμματα κι η γάτα να διαβάζει,                                            

τότε κι εσύ θα παντρευτείς, να κάνει ο κόσμος χάζι.       

Όταν σ’ εγέννα η μάνα σου, χρυσή ’ταν η κοιλιά της                                       

και σ’ έκανε ομορφότερη απ’ όλα τα παιδιά της.      

Αγάπη μου ξινόρυζο και χαβιαρομανέστρα,

την Κυριακή ’σαι όμορφη και τη Δευτέρα χέστρα.

Μελαχρινό και νόστιμο, μαύρη μου σοκολάτα,

εσύ ’σαι ήλιος τ’ ουρανού κι οι άλλες είναι τ’ άστρα.

Όμορφη είσαι, μάτια μου, σαν του παπά το ράσο,

κι όταν σε δω από κοντά, κοντεύω να ξεράσω.

Όλα σου τα ’δωσε ο Θεός, όλα με το κοντύλι,

μάτια και φρύδια και μαλλιά και ζαχαρένια χείλη.

Σα φουρτουνιάσ’ η θάλασσα κι εβγούνε τα χταπόδια,

τότις θα παντριφκείς τσι συ μι τα στραβά τα πόδια.

Μαύρα ’ναι τα ματάκια σου, ξανθά ’ναι τα μαλλιά σου,

σα μήλα ροδοκόκκινα είναι τα μάγουλά σου.

Έχεις δυο μάκια σαν αυγά, δυο κώλους σα βαρέλια,

όποιος γυρίσει να σι δει ξηραίνιτι στα γέλια.

Σαν της ελιάς το λιόφυλλο, που γέρνει πάνω κάτω,

έτσι ’ναι το κορμάκι σου λιγνό και ντελικάτο.

Να μη θαρρείς πως σ’ αγαπώ κι ήλθα να τραγουδήσω,

ο γάιδαρός μου δίψασε, κι ήλθα να τον ποτίσω.